بحث جایگاه واقعی علم در ایران و جایگاه ایران در جهان علم، مدت‌هاست به یکی از موضوعات بحث برانگیز در کشور بدل شده است، به‌طوری که مسئولان و استادان دانشگاه در این زمینه اظهارنظرهای گوناگونی انجام داده‌اند.
بحث تولید علم در ایران نخستین بار در سال ۱۳۵۶ توسط دانشگاه تهران مطرح شد، اما در آن زمان در حد یک واژه ماند و فقط خمیرمایه اولیه این بحث شکل گرفت.
سال ۱۳۷۲، دانشگاه تهران در اطلاعیه‌ای به محققان ایرانی اعلام کرد چنانچه مقالاتشان در مجلات معتبر و بین‌المللی به چاپ برسد، به آنها جوایزی تعلق می‌گیرد.
یافته‌های علمی باید توسط داوران با صلاحیت تأیید شده و به‌صورت مقاله تنظیم و در یک مجله معتبر پژوهشی- علمی چاپ شود تا در مخزن علوم جهان قرار بگیرد.
به گفته دکتر جعفر مهراد، رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، تولیدات علمی در ایران از یک رشد خوب و قابل‌قبولی برخوردار است و چنانچه این آهنگ رو به رشد را حفظ کنیم، قطعا تا سال ۱۴۰۰ رتبه اول را در میان کشورهای جهان اسلام و منطقه به‌خود اختصاص خواهیم داد.
رشد تولیدات علمی دانشمندان ایرانی موضوع گفت‌وگوی امروز همشهری با رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری است.
- تعداد مقالات پژوهشگران ایرانی در ISI نسبت به ۵ ماه نخست سال گذشته میلادی چه تفاوتی دارد؟
مطالعات و نتایج تحقیقات و انتشار مقالات بین‌المللی از شاخص‌های مهم ارزیابی قدرت و توان تخصصی یک کشور است. در سال‌های اخیر، این مقوله در کشور از رشد قابل توجهی برخوردار شده است.
براساس آمار پژوهشگران ایرانی در ۵ ماه نخست سال ۲۰۰۸ میلادی ۶ هزار و ۳۹ مقاله در مجلات معتبر بین‌المللی چاپ کرده‌اند.
به این ترتیب آمار تعداد مقالات پژوهشگران ایرانی در ISI نسبت به سال گذشته میلادی، ۵۰ درصد رشد داشته است.
- این رشد را در مقایسه با سایر کشورهای منطقه چگونه ارزیابی می‌‌کنید؟
افزایش مقالات پژوهشگران ایرانی در مقایسه با سایر کشورهای منطقه چشمگیر است. کشورهای مصر با ۲ هزار و ۱۴۰، مالزی با هزار و ۴۱۱ و عربستان با هزار و ۱۹ مقاله رتبه‌های بعدی تولید مقاله ISI قرار دارند. البته ترکیه در همین مدت از ایران پیشی گرفته و ۱۱ هزار و ۶۰۶ مقاله منتشر کرده است.
- و پیش‌بینی شما از روند رو به رشد تولید علم در ایران چیست؟
پیش‌بینی می‌شود اگر روند تولید علم در کشور ما با این شتاب ادامه یابد تا پایان سال‌جاری میلادی میزان تولید علم ایران، براساس مجلات معتبر بین‌المللی که در ISI ثبت می‌شود بالغ بر ۱۲ هزار مقاله خواهدشد.
البته درصورت تحقق این امر، تولید علم در ایران در مقایسه با سال ۲۰۰۷ حداقل ۳۰ درصد رشد خواهد داشت که در تاریخ علم ایران بی‌نظیر است. این برای نخستین بار است که ایران به چنین سطحی از تولید علم دست می‌یابد و این نوید بخش آینده‌ای درخشان برای این مرز و بوم است.
- پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC) در این زمینه چه نقشی دارد؟
سیاست‌ها و ضوابط کلان پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC) توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد و رئیس‌جمهور نیز آن را برای اجرا ابلاغ کرده است.
با توجه به عملیاتی شدن پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، آمار تولیدات علمی ایران در ISC قابل توجه است و به موازات ثبت تولید علم ایران، این آمار در ISI نیز ثبت می‌شود.
همچنین به موازات ثبت تولید علم ایران در نمایه‌های معتبر بین‌المللی، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نیز براساس شاخص‌های علم سنجی، ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی، پژوهشگران و نشریات علمی کشورهای اسلامی با زیر مجموعه‌های مختلفی که برای آن طراحی شده است را اجرا می‌کند.
- کار ثبت تولید علم کشورهای اسلامی در ISC به‌عهده مرکز منطقه‌ای است؟
ثبت تولید علم کشورهای اسلامی در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام یکی از وظایف تخصصی مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری است. بر همین اساس پژوهشگران ایرانی در سال‌های ۸۴ و ۸۵ به‌ترتیب ۹ هزار و ۵۹۹ و ۱۰ هزار و ۵۵ مقاله در مجلاتی ISC نمایه می‌شوند، تولید کرده‌اند.
- اغلب مجلات دارای درجه علمی با تاخیر منتشر می‌شود. درست است؟
تاخیر در انتشار، یکی از مشکلاتی است که مجلات علمی فارسی زبان، با آن روبه‌رو هستند، البته این تاخیر شامل مجلات علمی پژوهشی و علمی ترویجی نیز می‌شود.
برای حل این مشکل باید کمیسیون نشریات وزارتخانه‌های علوم و بهداشت چاره جویی کنند تا سردبیران این مجلات ملزم به انتشار به موقع آنها شوند.
ارائه گزارش از تولیدات علمی کشور، ارزیابی و رتبه بندی نشریات، پژوهشگران، مؤسسات آموزشی و پژوهشی ایجاب می‌کند تا مجلات علمی به موقع منتشر شوند. در این صورت پردازش آنها در اسرع وقت انجام می‌شود.
بدون توجه به این مهم و حل این مسئله، همکاری ISC و ISI دشوار خواهد بود. زیرا ISI مجلاتی را که با تاخیر منتشر می‌شود در پایگاه خود قرار نمی‌دهد.
